Ons sociale zekerheidstelsel kraakt in zijn voegen. Wat ooit een solide vangnet was, dreigt nu onhoudbaar te worden. De wereld en de arbeidsmarkt veranderen snel, waardoor er een steeds grotere mismatch ontstaat tussen wat mensen kunnen en wat er van hen verwacht wordt. Hierdoor belanden steeds meer mensen in een uitkeringssituatie, terwijl de middelen om dit te ondersteunen steeds schaarser worden.
Wat gaat er precies mis? In dit artikel verkennen we de groeiende mismatch op de arbeidsmarkt, de verouderde modellen voor arbeidsongeschiktheid, de invloed van AI en automatisering, en de toenemende problemen met basisvaardigheden zoals taal, lezen, schrijven en rekenen. Daarnaast bespreken we waarom het essentieel is om goed arbeidsdeskundig te investeren in personeel, de arbeidsmobiliteit te vergroten, en de noodzaak van een beleidsverandering.
De groeiende mismatch op de arbeidsmarkt
De arbeidsmarkt verandert sneller dan ooit tevoren. Banen die vroeger decennialang nagenoeg gelijk bleven, vragen tegenwoordig om compleet nieuwe vaardigheden. Dit geldt met name voor technologische competenties. Of je nu fabrieksarbeider bent of in een kantoor werkt, digitale kennis is inmiddels een must. Het probleem? Veel mensen beschikken simpelweg niet over deze vaardigheden, of zijn niet in staat deze snel genoeg te leren.
Deze kloof tussen de vaardigheden die gevraagd worden en wat werkzoekenden kunnen bieden, wordt ook wel de ‘skills gap’ genoemd. Vooral mensen die al enige tijd uit het arbeidsproces zijn, hebben moeite om terug te keren naar de arbeidsmarkt. Ze belanden in een uitkeringssituatie, niet omdat ze per se arbeidsongeschikt zijn, maar omdat hun kennis en vaardigheden niet langer aansluiten bij de eisen van de moderne arbeidsmarkt.
Aan de andere kant hebben werkgevers te maken met een groeiend tekort aan gekwalificeerd personeel, vooral in de technologie- en IT-sector. Hierdoor blijven veel functies onbezet, terwijl er tegelijkertijd een grote groep werkzoekenden is die niet kan voldoen aan de gevraagde criteria. Het gevolg? Een toenemende druk op ons sociale zekerheidstelsel en een stagnerende arbeidsmarkt.
Verouderde modellen voor arbeidsongeschiktheid
Een ander probleem dat bijdraagt aan de druk op ons sociale zekerheidssysteem is de manier waarop we arbeidsongeschiktheid beoordelen. De modellen die we gebruiken om te bepalen of iemand recht heeft op een uitkering zijn verouderd en sluiten vaak niet meer aan bij de realiteit van de huidige arbeidsmarkt. Er wordt nog steeds sterk gefocust op lichamelijke beperkingen, terwijl mentale en technologische vaardigheden tegenwoordig minstens zo belangrijk zijn.
Iemand kan fysiek in perfecte conditie zijn, maar als hij of zij niet beschikt over de juiste digitale vaardigheden, wordt het steeds moeilijker om aan de slag te gaan. Desondanks worden deze mensen niet altijd als arbeidsongeschikt beschouwd volgens de huidige beoordelingsmodellen. Dit leidt tot een vicieuze cirkel waarin mensen belanden in een uitkeringssituatie, maar niet de juiste ondersteuning krijgen om weer aan het werk te komen.
De invloed van AI en automatisering
De snelle opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) en automatisering verergert de situatie. Veel repetitieve taken, zowel in fabrieken als op kantoor, worden overgenomen door machines en software. Dit betekent dat er steeds minder vraag is naar mensen voor eenvoudig, routinematig werk. Tegelijkertijd groeit de vraag naar hoogopgeleide professionals die kunnen omgaan met deze nieuwe technologieën.
AI verandert dus de aard van werk, maar ook de vaardigheden die nodig zijn om succesvol te zijn op de arbeidsmarkt. Dit creëert een nieuwe laag van ongelijkheid. Terwijl een klein deel van de beroepsbevolking profiteert van de technologische vooruitgang, komt een groter deel in de knel omdat ze niet kunnen meekomen met de vereisten van de moderne economie.
Dit zet extra druk op het sociale zekerheidstelsel, omdat steeds meer mensen afhankelijk worden van een uitkering. Zonder de juiste omscholing of bijscholing dreigen deze mensen langdurig buiten de arbeidsmarkt te blijven staan. Dit toont nog maar eens aan hoe groot de mismatch is tussen wat de arbeidsmarkt vraagt en wat mensen kunnen bieden.
Taalachterstand en basisvaardigheden sociale zekerheid
Naast technologische vaardigheden speelt ook de beheersing van basisvaardigheden, zoals lezen, schrijven en rekenen, een steeds grotere rol. In Nederland kampt een verrassend groot deel van de bevolking met een taalachterstand. Zo blijkt dat 2,5 miljoen mensen moeite hebben met lezen en schrijven. Dit heeft enorme gevolgen voor hun kansen op de arbeidsmarkt. Want hoe kun je functioneren in een digitale werkwereld als je moeite hebt met de basis?
Taalachterstand beperkt niet alleen de toegang tot werk, maar ook tot opleidingen die mensen juist kunnen helpen om hun vaardigheden te verbeteren. Ook hier speelt de mismatch: werkgevers zoeken naar goed geschoold personeel, terwijl een groot deel van de werkzoekenden de nodige basisvaardigheden mist om mee te komen. Deze mensen belanden vaak in een uitkeringssituatie omdat ze geen toegang hebben tot passend werk of onderwijs, en daarmee groeit de kloof verder.
Investeren in arbeidsdeskundig advies
De enige manier om de groeiende mismatch te verkleinen en ons sociale zekerheidstelsel te verlichten, is door slim en duurzaam te investeren in personeel. Dit begint bij goed arbeidsdeskundig advies. Arbeidsdeskundigen kunnen werkgevers en werknemers helpen om de juiste beslissingen te nemen over inzetbaarheid, omscholing en de balans tussen werk en gezondheid. Dit betekent dat bedrijven proactief moeten werken aan het verbeteren van de vaardigheden van hun personeel en flexibel om moeten gaan met veranderende eisen in de markt.
Een belangrijk aspect hierbij is het vergroten van arbeidsmobiliteit. In plaats van werknemers vast te laten zitten in een functie die niet meer bij hen past, moeten we een systeem creëren waarin het normaal is om van baan te wisselen, bij te scholen of een andere richting op te gaan als dat nodig is. Het vergroten van deze mobiliteit maakt het niet alleen makkelijker voor mensen om werk te vinden, maar helpt ook om de tekorten op de arbeidsmarkt op te vullen.
De noodzaak van beleidsverandering sociale zekerheid
Tot slot is het duidelijk dat er een totale beleidsverandering nodig is om ons sociale zekerheidstelsel toekomstbestendig te maken. De huidige modellen en structuren sluiten niet meer aan op de realiteit van vandaag, laat staan die van morgen. We moeten naar een systeem waarin we niet alleen kijken naar fysieke beperkingen, maar ook naar mentale en technologische vaardigheden. Daarnaast moeten we beter inspelen op de veranderingen op de arbeidsmarkt door AI en automatisering, en meer aandacht besteden aan het verbeteren van basisvaardigheden zoals taal, lezen en schrijven.
Beleidsmakers moeten zich realiseren dat preventie en ondersteuning essentieel zijn om mensen aan het werk te houden en de druk op de sociale zekerheid te verlichten. Dit betekent dat we nu moeten investeren in onderwijs, arbeidsmobiliteit en arbeidsdeskundig advies. Alleen op die manier kunnen we de mismatch op de arbeidsmarkt verkleinen en voorkomen dat ons sociale zekerheidstelsel vastloopt.
Conclusie sociale zekerheid
De toekomst van ons sociale zekerheidstelsel hangt af van hoe goed we omgaan met de groeiende mismatch tussen de vraag naar vaardigheden op de arbeidsmarkt en wat mensen daadwerkelijk kunnen bieden. Door te investeren in arbeidsdeskundig advies, arbeidsmobiliteit te vergroten, en beleidsmatig in te grijpen, kunnen we ervoor zorgen dat meer mensen aan het werk blijven en niet in een uitkeringssituatie belanden. Het is tijd voor actie, want zonder verandering is ons huidige systeem simpelweg onhoudbaar.
Meer over ons? Neem contact op.
